Emile Zola behandelt in zijn boeken thema's zoals sociale onrechtvaardigheid, de opkomst van de industriële samenleving en de invloed van milieu en erfelijkheid op het individu. Zijn personages zijn vaak betrokken bij de strijd tegen de omstandigheden waarin ze leven, en hij laat zien hoe de samenleving hen beïnvloedt. Door deze maatschappijkritische thema's laat hij de lezer nadenken over de wereld om hen heen.
Zola wordt vaak gezien als een van de grondleggers van het naturalisme, een literaire stroming die tracht de wereld en de mens zo realistisch mogelijk weer te geven. Zijn ideeën over het uitbeelden van de werkelijkheid hebben een grote invloed gehad op latere schrijvers, zowel in Frankrijk als internationaal. Door zijn krachtige verhalen en onverbloemde beschrijvingen heeft hij de weg geëffend voor realistische literatuur.
De stijl van Zola is uniek vanwege zijn gedetailleerde beschrijvingen en zijn vermogen om de psychologie van zijn personages uit te diepen. Hij gebruikt veel kleur, geluid en geur om de afzonderlijke scènes tot leven te brengen. Bovendien maakt hij vaak gebruik van symboliek en metaforische elementen, waardoor zijn proza niet alleen informatief maar ook poëtisch is.
Zola's visie op de mens is vaak somber en kijkt naar de donkere kanten van de menselijke ervaring. In tegenstelling tot veel van zijn tijdgenoten die de mens als een nobel wezen beschouwen, benadrukt Zola de invloed van biologische en sociale factoren op gedrag en keuzes. Hierdoor legt hij de nadruk op de deterministische opvatting van het menselijk bestaan, wat enkele van zijn personages tot tragische figuren maakt.
De sociale context is cruciaal in Zola's werk. Hij plaatst zijn verhalen vaak tegen de achtergrond van de politieke en economische omstandigheden van zijn tijd. Door het uitbeelden van arbeidersleefomstandigheden en sociale ongelijkheid, probeert hij niet alleen het leven van zijn personages te begrijpen, maar ook commentaar te leveren op de bredere sociale structuur. Dit zorgt ervoor dat zijn werk niet alleen fictie is, maar ook een reflectie van de maatschappij.