De belangrijkste elementen van een detectiveroman zijn een mysterie of misdaad, meestal een moord, de detective die het mysterie oplost, een reeks verdachten en aanwijzingen, en uiteindelijk de onthulling van de dader. Het verhaal bevat vaak plotwendingen die de lezer verrassen en aanmoedigen om na te denken over wie de dader is. Essentieel is ook de opbouw van spanning, zodat de lezer steeds meer wil weten.
Het personage van de detective is doorgaans complex en veelzijdig. Vaak is de detective goed in het observeren van details en heeft hij een scherpe geest. Sommigen zijn excentriek en hebben specifieke gewoonten, terwijl anderen meer traditioneel zijn. Het is belangrijk dat de detective niet alleen slim is, maar ook een bepaalde moraliteit of een persoonlijke reden heeft om de zaak op te lossen. Dit maakt hem of haar menselijker en toegankelijker voor de lezer.
Een detectieverhaal is spannend voor de lezer omdat het hen uitdaagt om zelf mee te denken en de aanwijzingen te ontcijferen. Plotwendingen, onverwachte onthullingen en een race tegen de klok om de waarheid te achterhalen dragen bij aan de spanning. Bovendien speelt de emotionele betrokkenheid bij de personages en hun motieven ook een cruciale rol in het vasthouden van de aandacht van de lezer.
In detectiveromans worden vaak verschillende schrijfstijlen gebruikt, waaronder beschrijvende, sfeervolle proza die de setting en de atmosfeer vastlegt, en dialogen die de interactie tussen karakters weergeven. Soms zie je ook een gefragmenteerde structuur, waarbij het verhaal uit verschillende perspectieven wordt verteld, wat de lezer helpt om nieuwe informatie te ontdekken. Deze variatie houdt het verhaal interessant en boeiend.
Detectiveverhalen zijn door de tijd heen veranderd van pure whodunits met een strikte structuur naar meer complexe narratieven die psychologische en sociale thema's verkennen. De moderne detectiveroman legt vaak de nadruk op de psychologie van de personages en de impact van criminaliteit op de samenleving. Dit heeft geleid tot een evolutie in het genre waarbij ook gevraagd wordt naar de motivatie en het morele kompas van de dader, wat voorheen minder prominent was.